Birçok kişi, bulmacaları çözme yeteneğini bir zeka göstergesi olarak görse de, birtakım şifreler ve kodlar o denli karmaşık ki, en yetenekli zihinleri bile zorlayabiliyor.
Özellikle kriptografi (Okunabilir durumdaki bir datanın içerdiği bilginin istenmeyen taraflarca anlaşılamayacak bir hale dönüştürülmesi) tekniklerindeki büyük ilerlemelere karşın altı kod, binlerce yıldır sırlarını saklamaya devam ediyor.
Antik Phaistos Disk’inden CIA’in kendi ‘Kryptos meydan okumasına’ kadar, kuşaklar uzunluğu uzmanlar bu kayıp mektupların gizemini çözmeye çalıştı, lakin başarılı olamadılar
.Bu sırların tahlili yalnızca entelektüel bir merak da değil; örneğin, Tamam Shud Davası’nın şifresi, yıllardır çözülemeyen bir cinayeti aydınlatabilir. Ayrıyeten, Beale Belgeleri’nin sırrını çözmek, gömülü bir hazineye ulaşmaya yardımcı olabilir.
İşte dünyanın en karmaşık bulmacalarının gerisindeki gizemler…
1- PHAİSTOS DİSKİ: ANTİK GİZEMİN PEŞİNDE
Phaistos Diski, Girit adasında yer alan antik Minos uygarlığına ilişkin olduğuna inanılan pişmiş bir kil tablet olarak karşımıza çıkıyor. Üzerinde yer alan bilinmeyen semboller, diskin tarih boyunca birçok araştırmacının dikkatini çekmesine neden oldu. Arkeologlar, bu yapıtın 3 bin yıldan daha evvel yapıldığına dair görüş bildiriyorlar; lakin diskin emeli yahut manası hâlâ bir sır olarak kalmaya devam ediyor.
Disk, birinci sefer 1908 yılında keşfedildiğinde kimi bilim insanları tarafından düzmece olarak değerlendirildi. Lakin vakitle, pek çok uzman bu yapıtın gerçek bir antik kesim olduğuna ikna oldu. Üzerinde 45 farklı sembolü barındıran toplamda 241 baskı bulunuyor ve bu sembollerin kimileri insanları, hayvanları, bitkileri ve aletler üzere objeleri tasvir ediyor üzere görülüyor. Öteki semboller ise daha soyut formlardan oluşuyor.
Semboller, dikey çizgilerle ‘kelimeler’ halinde gruplandırılmış olsa da, uzmanlar bu kümelerin ne manaya gelebileceğini çözebilmiş değil. İlk yorumlar, sembollerin Girit’teki bir tapınakta gerçekleştirilen hayvan kurban etme merasimi ile ilgili olabileceğini öne sürdü. Lakin bu görüş vakitle daha fazla tenkit aldı. 2004 yılında yapılan bir çalışmada, diskin eski Luvi lisanında bir arazi uyuşmazlığını anlatıyor olabileceği tez edildi.
Yine de, sembollerin üniversal olarak kabul görmüş bir yorumu bulunmuyor ve bu semboller, dünya üzerinde bilinen hiçbir lisanla de tam olarak örtüşmüyor. Bu durum, Phaistos Diski’ni var olan en eski çözülememiş kodlardan biri haline getiriyor. Antik dünyanın gizemleri ortasında yer alan bu eser, araştırmacıların ilgisini çekmeye devam ediyor.
2- ROHONC KODEKSİ: GİZEMİNİ KORUYAN 448 SAYFALIK KİTAP
Rohonc Kodeksi, tarih boyunca bilim insanları ve araştırmacılar için büyük bir muamma olmaya devam eden 448 sayfalık fotoğraflı bir kitap. Bu yapıtın öyküsü, 1838 yılında Macaristanlı Kont Gusztav Batthyány’nin koleksiyonunda bulunduğunda başladı.
Ancak, bu el yazmasının kimin tarafından ve hangi hedefle hazırlandığı hâlâ netlik kazanmış değil. Günümüzde, Rohonc Kodeksi’nin 16. yüzyıl civarında Kuzey İtalya’da üretilmiş olabileceği düşünülüyor. Kitabın her sayfası bilinmeyen bir yazıyla dolu ve 87 adet kaba dinî illüstrasyonla birlikte sunuluyor. Lakin, bu yapıtın anlaşılmasını zorlaştıran en büyük etken, kullanılan alfabedeki çok çeşitlilik.
Kodeks içinde toplamda 800 sembol bulunuyor ve bunların yaklaşık 100’ünün sıklıkla karşılaşılabilir olduğu bildirilmiş durumda… Bu durum, metnin bir heceli lisan yahut muharririn kendi yarattığı yapay bir lisan içeriyor olabileceği ihtimalini gündeme getiriyor.
Rohonc Kodeksi üzerine yapılan yorumlar epeyce çeşitli; sansürlenmiş bir dini metin olabileceği gibi, bir büyü kitabı yahut kolay bir Orta çağ latifesi olma ihtimali de bulunuyor. Lakin, çağdaş kriptografik tekniklerle metnin rastgele bir bölümünü çözmeyi başaran şimdi kimse çıkmadı.
3- SHUGBOROUGH YAZITI: BİR GİZEMLER YUMAĞI
Staffordshire’daki Shugborough Hall’un yerinde yer alan 18. yüzyıldan kalma bir anıt, İngiltere’nin en farklı gizemlerinden birini barındırdığı düşünülen bir yapı olarak dikkat çekiyor. Shephard Anıtı olarak bilinen bu eser, tarihçilerin ve kriptografların dikkatini çeken 10 harfli bir şifre içeriyor. Bu gizemli kod, alçak düzeydeki ‘D’ ve ‘M’ harfleriyle çerçevelenen ‘OUOSVAV V’ harflerinden oluşuyor.
Anıtın üst kısmında, ünlü sanatçı Nicolas Poussin’in ‘Arcadia Çobanları’ isimli tablosunun aynalı rölyefinin yer aldığı belirtiliyor. Bu tablodaki bir bayan ve üç çobanın, mezarı işaret ettiği düşünülüyor. Mezarın üzerinde yer alan Latince ‘et in Arcadia ego’ tabirinin ‘Ben Arkadia’dayım’ manasına geldiği tabir ediliyor.
Shepard Anıtı, İngiliz milletvekili Thomas Anson’ın isteği üzerine Flaman heykeltıraş Peter Schee tarafından 1748-1763 yılları ortasında inşa edilmiş durumda. Fakat, anıttaki harflerin neyi temsil ettiği yahut bu yapının daha büyük bir sembolik manası olup olmadığı şimdi netlik kazanmış değil.
Bazı teorisyenler, anıttaki harflerin bir akrostiş cümlenin birinci harfleriyle bağlantılı olabileceğini öne sürüyor. Örneğin, kimi araştırmacılar bu iletinin George Anson’ın ölen eşine yönelik şifreli bir ithaf olabileceğini belirtmiş. Bu bağlamda, harflerin ‘Optimae Uxoris Optimae Sororis Viduus Amantissimus Vovit Virtutibus’ manasına gelebileceği öne sürülüyor.
Bu tabirin, ‘En yeterli eş, en âlâ kız kardeş, en sadık faziletlerine adıyor’ formunda çevrilebileceği düşünülüyor. Fakat, bu teori ‘D’ ve ‘M’ harflerinin manasını açıklamakta yetersiz kalıyor ve bu harflere uyan birçok mümkünlük bulunduğu belirtiliyor. Şu an için, Shugborough Yazıtı’nın gizeminin çözülmesi için kâfi ispatın olmadığı söz ediliyor. Bu durum, gizemin asla büsbütün aydınlatılamaması ihtimalini de gündeme getiriyor.
4- BEALE DOKÜMANLARI: GİZEMLİ HAZİNE VE ÇÖZÜLMEMİŞ ŞİFRELER
Beale Evrakları olarak bilinen doküman, birinci kere 1885 yılında James Ward tarafından yayımlanan bir broşürde gün yüzüne çıktı. Bu evrakların, kıymeti 60 milyon dolardan fazla olduğu varsayım edilen bir hazineye dair bilinen son ipuçlarını içerdiği düşünülüyor.
Ward’ın aktardığına nazaran, 1819 civarında Thomas Jefferson Beale liderliğindeki bir define avcıları kümesi, 1360 kilo altın ve 2300 kilo gümüşten oluşan büyük bir ganimet buldu. Fakat, mürettebat, bulduğu altını saklamak yerine, vagonlarla Blue Ridge Dağları üzerinden Virginia’ya taşıdığı ve 1820 yılında gömdüğü argüman ediliyor.
Beale’in, West’e hakikat ikinci bir keşif seyahatine çıkmadan evvel, Lynchburg’daki bir meyhanenin sahibine demir bir kasa bıraktığı ve şayet 10 yıl içinde geri dönmezse kasayı açması talimatını verdiği söyleniyor. 23 yıllık bir bekleyişin akabinde, meyhaneci nihayet kasayı açtığında, içinden iki mektup ve üç sayfa anlaşılmaz şifre çıkıyor.
Bu sayfalar o günden beri de Beale Dokümanları olarak anılıyor. Çağdaş şifre çözücüler tarafından şifre olarak kabul edilen bu dokümanlar, sayılarla dolu satırlar içeriyor. Şifre, ekseriyetle belli bir sözcük yahut söze dayalı kurallar aracılığıyla bir iletideki harfleri değiştiren bir kod çeşidi olarak tanımlanıyor.
Ward, bu kodların yayımlanmasının akabinde, Bağımsızlık Bildirgesi’nin bir kopyasının, harflerden birini çözmek için nasıl bir anahtar olarak kullanılabileceğini gösterdi. Fakat, hazinenin yerini tespit eden son iki mektubun anahtarının şimdi bulunamadığı, bu durumun ise içindekilerin ne olduğu konusunda bir sır olarak kalmasına yol açtığı belirtiliyor.
5- TAMAM SHUD KODU: GİZEMLİ VEFATIN ARKASINDAKİ SIR
1 Aralık 1948’de Avustralya’nın Adelaide kentinin yakınlarındaki Somerton Plajı’nda bulunan bir adamın cesedi, birçok soruyu beraberinde getirdi. ‘Somerton Adamı’ olarak isimlendirilen bu kişinin kimliği meçhuldü; üzerinde kimlik bilgilerini gösteren hiçbir doküman yoktu ve giysilerinin etiketleri kesilmişti.
Dedektiflerin elde edebildiği tek ispat, cebinde bulunan ve Farsça “Tamam Shud” yazılı bir kağıt kesimiydi. Bu sözün, ünlü Fars şairi Ömer Hayyam’ın ‘Rubaiyat’ isimli yapıtının son dizesi olduğu düşünüldü.
Polis, etrafta bulunanlara kitabın son sayfasının koparılmış bir kopyasına sahip olup olmadıklarını sordu. Değişik bir formda, bir adam, Somerton Adamı’nın cesedinin bulunduğu yerin yakınında, aracının art koltuğunda atılmış bir kopya bulduğunu bildirdi. Lakin bu kopyanın son sayfası eksikti ve sayfanın üzerinde bir çeşit şifre olduğu düşünülen karışık yazılar yer alıyordu.
Buna karşın, analistlerin ve kriptografların tüm gayretlerine karşın, bu bildirinin manası çözülemedi. Olayın tuhaf ayrıntıları, Somerton Adamı’nın bir casus ya da organize kabahatin kurbanı olabileceği tarafındaki spekülasyonları artırdı. Lakin yıllar içinde ortaya atılan sayısız teoriye karşın, 70 yıllık bu soğuk davayı çözmeye yardımcı olabilecek hayati ipuçları hâlâ belirsizliğini koruyor.
6- KRİPTOLAR: GİZEMLİ İLETİLERİN PEŞİNDE
1990’ların başında, CIA’in Washington’daki yeni karargah binasını inşa etme süreci başladığında, teşkilatın bütçesinde beklenmedik bir artış olduğu argüman ediliyor. Bu ek kaynakların, ‘Kryptos’ ismi verilen büyük bir taşlaşmış ağaç sütununun imaline yönlendirildiği belirtiliyor. İçine S formunda bir bakır paravan yerleştirilen bu eser, heykeltıraş James Sanborn tarafından tasarlandı ve üzerine 1735 alfabetik harf kazınarak dört şifreli ileti oluşturuldu.
CIA’in avlusunun merkezinden bakıldığında, heykelin sağ tarafında dört şifreli bildirinin yer aldığı, sol tarafında ise bu bildirileri şifrelemek için kullanılan bir ‘tablonun’ görüldüğü söz ediliyor. Teşkilatın açıklamalarına nazaran, Kryptos’un birinci üç iletisinde, 16. yüzyılda Fransız kriptografı Blaise de Vigenère tarafından geliştirilen bir şifreleme prosedürü kullanıldığı düşünülüyor.
Bu şifreleme tekniği, alfabedeki her harfi makul bir ölçüde kaydırarak çalışıyor. Birinci iki iletinin, başlangıç düzeyindeki kriptograflar tarafından bile çözülebileceği belirtiliyor. Lakin, son iki iletinin daha karmaşık olduğu ve daha güçlü bir şifreleme metodu barındırdığı argüman ediliyor. Şu ana kadar çevrilen üç pasaj ortasında, Sanborn’un kendi yazdığı bir şiir, gömülü bir objeye atıfta bulunan bir metin ve arkeolog Howard Carter’ın Kral Tut’un mezarındaki bir kapının açılışını anlattığı bir pasaj yer alıyor.
CIA’in açıklamalarına nazaran, dördüncü kısmın çözülmesi epey güç bir şifreleme metoduyla gerçekleştirildiği düşünülüyor. Ajansın en yetenekli şifre çözücülerinin bile bu 97 karakterlik son iletisi çözmeyi başaramadığı bildiriliyor. Lakin, 2020 yılında Sanborn, bu gizemi çözmek isteyenlere son bir ipucu vererek ‘KUZEYDOĞU’ sözünü sundu.
Daily Mail’in ‘Revealed: The 6 secret codes that remain unsolved – so, can you decipher them?’ başlıklı haberinden derlenmiştir.
Fotoğraflar: Alamy, iStock