Osmanlı’da “tekaüt” sözü, bir kamu görevlisinin misyonuna son verilmesi yahut emekli edilmesi manasına geliyordu. Başta askerler olmak üzere bürokratlar ve ulema da emeklilik hakkına sahipti. Emekli maaşı, mevcut gelirlerin bir kısmıyla sağlanıyor, kimi durumlarda ise gelir sağlayan toprak tahsis ediliyordu. Osmanlı’da, bugünün çağdaş tıbbı ile tedavi edilebilen pek çok hastalık için emeklilik hakkı tanınıyordu.
Emeklilik, günümüz toplumsal güvenlik sistemlerinin temel ögelerinden biri olup, kökenleri Osmanlı İmparatorluğu’na kadar uzanır.
Osmanlı’daki emeklilik sistemi, “tekaüt” (oturmak) terimiyle tanımlanıyordu. Bu, misyonunu tamamlamış ya da yaşlılık/hastalık üzere sebeplerle misyonuna devam edemeyen şahıslar için bir emeklilik düzenlemesiydi. Emekli olan devlet vazifelileri, çoklukla maaş yahut gelir sağlayacak topraklar (zeamet, has) alırlardı.
Osmanlı’da, hem askerler hem de sivil memurlar için emeklilik hakkı, Avrupa’dan çok daha evvel benimsenmiş ve uygulamaya konulurdu. 16. yüzyıldan itibaren devletin her kademesinde, emeklilik hakkı vardı ve emekli olanlara ömürlerini sürdürebilmeleri için maaş ya da gelir tahsis edilirdi.
OSMANLI’DAKİ EMEKLİLİK SİSTEMİ
Osmanlı’da emekli maaşı, yalnızca yüksek bürokratik vazifeliler için değil, ulema sınıfı için de verilirdi. Örneğin, 16. yüzyılda şeyhülislamlar emekli olduklarında günlük 200 akçe maaş alırlardı. Başka bürokratik vazifeliler için de maaşlar, devletin düzenlemeleri ile belirlenir ve vakitle güncellenirdi.
ASKERLER İÇİN EMEKLİLİK VE TOPLUMSAL GÜVENLİK
Askerler, bilhassa kapıkulu askerleri olan yeniçeriler, savaş dışı kalan yahut yaşlanan askerlere maaş bağlanıyordu. Başlangıçta maaşlar düşükken, vakitle daha sistemli bir sistem oluşturulmuştu. Yeniçeriler, İstanbul dışında yaşıyorlarsa mahallî gelirlerden maaşlarını alırlardı.
TANZİMAT DEVRİ VE EMEKLİLİĞİN MODERNLEŞMESİ
Tanzimat devriyle birlikte, emeklilik sistemi daha sistemli hale geldi. 19. yüzyılda çıkarılan kanunlarla askeri ve sivil memurlar için emeklilik maddeleri getirildi. 1859’da Askeri Tekaüt Kanunu çıkarıldı ve 1866’da askerlerin emeklilik durumu düzenlendi. 1875’te personeller için de emeklilik düzenlemeleri yapıldı, 1881’de ise sivil memurlar için bir emeklilik sandığı kuruldu. Bu devirde, emekli maaşlarının yanı sıra dul ve yetimlerin de devletten dayanak alması sağlanmıştır.
Özetle, Osmanlı İmparatorluğu, çağdaş toplumsal güvenlik sistemine geçişte değerli adımlar atmış ve emeklilik düzenlemeleriyle Avrupa’dan çok evvel bir toplumsal güvenlik altyapısı oluşturmuştur.